Pozornie może wydawać się, że życie osoby z zaburzeniami osobowości nie jest aż tak bardzo zakłócone – w końcu niejednokrotnie nawet nie zdaje ona sobie sprawy z tego, że jest chora. W rzeczywistości jednak choroba z pewnością w bardzo silny sposób wpływa na jej życie, a efekcie je utrudnia. Jak wygląda codzienne funkcjonowanie kogoś, kto cierpi na jedno z tego typu zaburzeń?
W przypadku chorób somatycznych zwykle nie ma większych wątpliwości – jeżeli ktoś prezentuje objawy jakiegoś schorzenia, zwykle świetnie zdaje sobie z tego sprawę, co skłania go do wizyty u lekarza i pracy nad swoim zdrowiem. Jeśli zaś chodzi o zaburzenia psychiczne, sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana. Istnieje wiele zaburzeń, które są bardzo wyraźnie widoczne dla otoczenia, natomiast sam chory zupełnie nie zdaje sobie sprawy z tego, że jego funkcjonowanie odbiega od normy. W przypadku niektórych chorób dotyczących psychiki zafałszowany obraz rzeczywistości i brak świadomości problemu należą wręcz do kluczowych, charakterystycznych objawów. Przykładem mogą być np. uzależnienia lub anoreksja – wszyscy dookoła mogą widzieć objawy zaburzenia, natomiast sami chorzy widzą siebie i swoje zachowanie w kompletnie nierealistyczny sposób.
Czym są zaburzenia osobowości? Najprościej rzecz ujmując, są to choroby charakteryzujące się nieprawidłowymi relacjami ze środowiskiem oraz niewłaściwym jego postrzeganiem. Rzeczone odstępstwa od normy są tak głęboko zakorzenione, że powodują znaczące trudności dotyczące zachowania oraz funkcjonowania w grupie. Charakterystyczne dla ludzi cierpiących za zaburzenia osobowości jest to, że obserwowanie ich powoduje dyskomfort otoczenia, a oni sami nie potrafią budować prawidłowych związków z innymi. W dodatku nie mają normalnego wzglądu we własne wnętrze i zupełnie nie potrafią obiektywnie oceniać swojego postępowania. To właśnie z tego powodu ich leczenie bywa tak trudne: bardzo trudno jest sprawić, by zaczęli dostrzegać jakiekolwiek problemy, z którymi się borykają. Na co dzień nie widzą niczego niezwykłego we własnym myśleniu, przeżywaniu i zachowaniu, a odpowiedzialnością za wszelkie trudności w relacjach obarczają innych.
Aby nieco lepiej zrozumieć istotę zaburzeń osobowości, należy wiedzieć, czym tak naprawdę jest osobowość. Jest to złożony konstrukt odpowiadający za dużą część naszego życia wewnętrznego – innymi słowy zbiór zachowań, wzorców myślowych i uczuciowych, który określa, kim (i jacy) jesteśmy. O zaburzeniach w sferze osobowości można mówić wtedy, gdy mamy trudności z następującymi kwestiami:
– życie we względnej harmonii z innymi ludźmi w pracy, rodzinie i na gruncie towarzyskim,
– nawiązywanie i utrzymanie związków partnerskich,
– kontrolowanie swoich uczuć i zachowania,
– unikanie problemów.
Jak ławo zauważyć, nasza osobowość determinuje to, w jaki sposób rozumujemy, co czujemy i jak zachowujemy się w różnych sytuacjach. Większość ludzi jest w stanie dostosować się do okoliczności i w naturalny sposób zachowywać zgodnie z panującymi zwyczajami. Inne mają olbrzymi problem z elastycznością i postępowaniem dopasowanym do panującej konwencji. Nie chodzi tutaj o sztuczność i działanie wbrew sobie – raczej o zdrowe podejście do zmieniających się warunków. To naturalne, że inaczej czujemy się i zachowujemy w szkole czy pracy, a inaczej w domu. Podobnie, zupełnie inne zasady dotyczą relacji z rodzicami czy dziadkami, inne z partnerem życiowym lub przyjaciółmi, a jeszcze inne z szefem. Większości z nas takie zmiany nie sprawiają żadnego problemu – potrafimy zawsze postępować adekwatnie do okoliczności i towarzystwa, a jednocześnie zachowywać wewnętrzną spójność i ciągłość osobowości. Choć każdy z nas ma konkretne cechy (jeden jest nieśmiały, a inny znacznie bardziej przebojowy, niektórzy cechują się ogromną otwartością na doświadczenia, inni są zachowawczy i zdecydowanie lepiej czują się w wypracowanej przez siebie rutynie), mimo wszystko jesteśmy w stanie pozostawać sobą, jednocześnie dostosowując się do wymagań sytuacji i otoczenia. W przypadku osób z zaburzeniami osobowości można dostrzec bardzo małą zmienność lub wręcz zupełną niezmienność wzorców zachowania. Niezależnie od sytuacji, dana osoba zachowuje się w ten sam, charakterystyczny dla siebie, często nieadekwatny, sztywny sposób. Ten niezmienny wzorzec mocno ogranicza jej przeżywanie, zachowanie, możliwość adaptowania się do nowych sytuacji oraz umiejętność budowania relacji z innymi. Kwestia związków międzyludzkich jest zresztą nieco szerszym problemem – ktoś, kto cierpi na zaburzenia osobowości, prezentuje bardzo specyficzny, nieprawidłowy sposób myślenia o otoczeniu, odbierania jego zachowań oraz reagowania na nie.
Warto zaznaczyć, że zaburzenia osobowości to problem, który wpływa na rozmaite sfery funkcjonowania człowieka. Nie można upraszczająco stwierdzić, że osoba dotknięta tego typu zaburzeniem po prostu jest „dziwna” i trudna w bezpośrednim kontakcie. Konsekwencje choroby dotyczą przede wszystkim jej samej: sposobu, w jaki odczuwa, toku myślenia oraz decyzji, które podejmuje.
